Көптеген ғасырлар бойы еврейлер мен палестиналықтар «уәде етілген жерде», яғни Палестинада өмір сүру құқығына қатысты бір-біріне қайшы келді.
Мен бұл қақтығысты түсінуге және оны қарапайым, түсінікті тілде сипаттауға тырысамын.
Жалпы, Палестина дегеніміз не?
Палестина-қазіргі Израиль, Палестина, Иордания, Сирияның бір бөлігі және Ливанның бір бөлігін қамтитын аумақ.
Біздің дәуірімізге дейінгі 20 ғасырда мұнда археологтарға белгілі алғашқы тайпалар – ханаандықтар өмір сүрді.
Біздің дәуірімізге дейінгі 13 ғасырда қазіргі палестиналықтардың ата-бабалары філістірлер басып кіріп, оны игерді. Сонымен бірге мұнда әртүрлі тайпалар мен ұлттар құрылды. Оның ішінде Болашақ еврейлер.
Кейінірек, б.з. д. 11 ғасырда бұл жерде жергілікті еврей тайпаларынан Израиль патшалығы құрылды, ол шамамен 400 жылға созылды (оның соңғы бөлігі), оны әйгілі Патшалар Самуил, Давид, Соломон басқарды.
Кейінірек патшалық ыдырап, жер халықпен бірге парсылардың, гректердің, Рим империясының, Византияның, Персияның, Араб халифатының және ақырында Палестина колониялардың бірі болған Осман империясының билігіне өтті. Осы уақыт ішінде мұнда көптеген халықтардың өкілдері бірге өмір сүрді: еврейлер, палестиналықтар, сириялықтар және иорданиялықтар.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Антанта елдері (Ұлыбритания, Франция, Ресей) Осман империясының құрамында болған жергілікті халықтарға (қазіргі Түркия) тәуелсіздікке уәде берді, сондықтан көптеген еврейлер мен арабтар османлыларға қарсы шығып, азат етушілерге көмектесті.
Соғыс аяқталғаннан кейін Ұлттар Лигасы жеңімпаз елдерге Осман империясының бұрынғы колониялары «ешкімнің территорияларын» «олар өз бетінше өмір сүруге қабілетті болғанша басқаруға «мандаттар берді. Ұлыбритания Палестинаны басқаруға Мандат алды. Сонымен қатар, Ұлыбритания Сыртқы істер министрі Бальфурдың Британдық еврейлердің жетекшісі ротшильдке (Бальфур декларациясы деп аталады) Палестина аумағында «еврей халқы үшін Ұлттық ошақ»құруды қолдайтын хаты пайда болады. Бұл құжат әлемдегі барлық еврейлерге «уәде етілген жерде» еврей мемлекетін қайта құруға үміт берді және олар өздерінің «тарихи отандарына»ағылды. Палестина аумағында еврейлердің саны 50 жыл ішінде 24000-нан 600000-ға дейін өсті, яғни олардың үлесі 5-тен 30 пайызға дейін өсті. Еврейлердің мұндай күрт ағыны, әрине, барлық жергілікті тұрғындарға, атап айтқанда, еврейлердің жаппай көші-қонына дейін Палестинаның басым көпшілігін құраған арабтарға ұнамады. Сонымен қатар, палестиналықтарға мемлекеттілік пен тәуелсіздік беру туралы уәдені еуропалықтар орындауға асықпады.
1947 жылы Ұлыбританияның Палестинаны басқару мандатының мерзімі аяқталды және БҰҰ бұл аумақты екі мемлекетке бөлу туралы қаулы қабылдады: араб және еврей, Иерусалим БҰҰ басқаратын Халықаралық қала болуы керек еді. Бұл жоспарды еврейлер қабылдады, бірақ арабтар қабылдамады, олар бұл жерде соңғы мыңжылдықтар өмір сүрді деп есептеді және олар халықтың басым көпшілігін (67%) құрайды, ал соңғы онжылдықтардағы еврейлердің жаппай ағынын есептемегенде, одан да көп. Сондықтан Палестинада араб мемлекеті құрылуы керек, ал еврейлер онда тек азаматтар бола алады.
1948 жылы 14 Мамырда еврейлер Израиль мемлекетінің құрылғанын ресми түрде жариялады, ал келесі күні ең жақын жеті араб мемлекеті (Египет, Сирия, Ливан, Трансиордания, Сауд Арабиясы, Ирак және Йемен) Израильге шабуыл жасады. Екі жылдық соғыстан кейін ресми бо тоқтатылды. Египет өзіне Газа секторын алды (Палестина мемлекетінің құрамына кіруі керек еді), Трансиордания – Иордан өзенінің батыс жағалауы (Палестина мемлекетінің құрамына кіруі керек еді), ал Израиль – БҰҰ-ның Палестинаға берген шешіміне сәйкес қосымша жерлердің бөлігі. Арабтардың жаппай қоныс аударуы Израильдің жаңа аумақтарынан және еврейлерден-араб мемлекеттерінің бақылауындағы аумақтардан басталды. Бұл процесс арабтар мен еврейлер арасындағы тұрақты қақтығыстармен қатар жүрді.
Кейінірек, 1967 жылы Израиль мен көршілес араб мемлекеттері арасындағы шиеленіс шарықтау шегіне жеткенде, алты күндік соғыс болды, онда Израиль көптеген жаңа жерлерді, соның ішінде Газа секторын, Иордан өзенінің батыс жағалауын басып алды, яғни палестиналықтарға БҰҰ берген жерлердің ешқайсысын қалдырмады. Палестиналықтардың бір бөлігі Израильде тұрды, бір бөлігі көрші араб елдеріне көшті. Қашқан арабтардың көпшілігі Израиль мемлекетін жою мақсатын қойған саяси және әскерилендірілген топтарға қосылды. Сонымен бірге араб елдерінде өмір сүрген еврейлер қуғын-сүргінге ұшырады.
1990 жылдары еврейлер мен Палестина арабтары арасындағы көптеген жылдар бойғы қарама-қайшылықтар мен тұрақты шиеленістерден кейін қарым-қатынастың жылынуы байқалды. 1992 жылы бейбіт келісімдерге қол қойылды, оған сәйкес Израиль 2005 жылы Палестина Ұлттық әкімшілігіне Иордан өзенінің батыс жағалауы мен Газа секторын бақылауға берді, ал палестиналықтар Израиль мемлекетін мойындап, оған қатысты террористік актілерден бас тартты. Алайда бұл келісімді барлық палестиналықтар мойындаған жоқ. Түбегейлі реттелген ХАМАС қозғалысы Газа секторында билікті ұстайды, ал қалыпты ФАТХ Иордан өзенінің батыс жағалауын басқарады. Осы уақыт ішінде ХАМАС қозғалысының радикалдары Израильге қарсы мезгіл-мезгіл террористік актілер жасайды. Бұған жауап ретінде Израиль террористерді, сондай-ақ бейбіт палестиналықтарды өлтіретін жаппай шабуылдар жасайды.
2023 жылдың 7 қазанында не болды?
2023 жылдың 7 қазанында ХАМАС қозғалысы күтпеген жерден Израиль аумағына шабуыл жасап, бір жарым мыңға жуық адамды, соның ішінде бейбіт тұрғындарды, сондай-ақ Израиль азаматтары емес адамдарды, туристерді және халықаралық ән фестиваліне қатысушыларды өлтірді. Бұл шабуыл террористердің адамгершілікке жатпайтын әрекеттерімен қатар жүрді: адамдардың басы кесілді, бөлшектелді, зорланды, өлтірілді. 200-ден астам адам, оның ішінде араб-израиль қақтығысына мүлдем қатысы жоқ елдердің азаматтары тұтқынға алынып, Газа секторының аумағына шығарылды. Бұған жауап ретінде Израиль армиясы шабуылды, сондай-ақ Газа секторын бомбалауды бастады, нәтижесінде 7 қазандағы лаңкестік шабуылдың көптеген қатысушылары, сондай-ақ бейбіт Араб азаматтары жойылды.
Израиль армиясының қимылдары әлі де жалғасуда. Бұл операцияның мақсаты-барлық террористерді жою, кепілге алынғандарды босату, ХАМАС инфрақұрылымын жою, ол болашақта Израильге қарсы жаңа шабуылдар жасай алмайды.
Көптеген араб палестиналықтарының ұстанымы:
Бұл біздің жеріміз, біз мұнда 3 мың жылдан астам өмір сүріп келеміз. Біз мұнда мемлекет құруға және оны өз бетімізше басқаруға құқығымыз бар. Еврейлер бұл жерді бір кездері иемденген, бірақ содан кейін бүкіл әлемге тараған және бірнеше ғасырлар бойы олардың қатысуы аз болған. Мандат кезеңінде Ұлыбританияның саясатының арқасында ол еврейлерге үміт берді және біздің жерімізге еврейлердің жаппай ағынын тудырды. БҰҰ оларға Палестинада әділетсіз жер бөлді. Бұл жерде араб Палестина мемлекеті болуы керек. Біз бұл жерде Израиль Мемлекетінің болуына қарсымыз.
Еврейлердің ұстанымы:
Бұл біздің жер. Біздің дәуірімізге дейінгі 11-9 ғасырларда Израиль патшалығы болған. Палестиналық арабтар бұл жерде ешқашан өз мемлекетіне ие болған емес. Шын мәнінде, палестиналықтар – бұрынғы иорданиялықтар, ливиялықтар, сириялықтар, мысырлықтар. Олардың өзіндік тарихи Отаны бар, олар сонда тұра алады. Бірақ еврейлердің басқа Отаны жоқ. Адамзаттың ең жоғарғы күші-БҰҰ бізге өз мемлекетін құру үшін жер бөлгендіктен, біз оны құрдық және оны соңына дейін қорғаймыз. Израильдің бар екендігімен келісетін арабтармен біз олардың аумағында: Иордан өзенінің батыс жағалауында және Газа секторында ынтымақтастықта боламыз және оларға тәуелсіздік береміз. Келіспейтін және бізге қарсы шабуылдар жасайтын арабтармен біз олар қайда жасырынса да соғысып, жойып жібереміз.
Кейбір араб палестиналықтарының 7 қазандағы оқиғаларға қатысты ұстанымы:
Біз кедей елміз, Израиль сияқты әскери күшіміз жоқ, бірақ біз өз жерімізді жоғалтуға көнбейміз. Біз жасай алатын жалғыз нәрсе-Террористік операциялар жасау және жасыру.
7 қазанда, және одан да бұрын бірнеше рет болғанындай, біз израильдіктерді біздің жерімізде қауіпсіз және жайлы сезінбеу үшін өлтірдік және біз келген жерге: Еуропаға, АҚШ-қа, Ресейге кеттік.
Кейбір еврейлердің 7 қазандағы оқиғаларға қатысты ұстанымы:
Араб террористері агрессия жасады, жазықсыз адамдарды өлтірді. Бұл үшін біз оларды жоямыз. Олар Газа секторының азаматтық нысандарында: ауруханаларда, мектептерде, тұрғын үйлерде жасырылған кезде, олар бізге таңдау қалдырмайды. Біз бүкіл ғимаратты, соның ішінде осы ғимараттардағы бейбіт тұрғындарды бомбалауға мәжбүрміз. Егер әлемде террористерді осы тығыз қоныстанған аумақтағы бейбіт тұрғындардан бөліп, бізге бере алатын күш болса, онда біз тек қуаныштымыз. Бірақ мұндай күш жоқ. Демек, бізді бейбіт тұрғындарды өлтірді деп айыптау – жалаңаш популизм.
Әлемдегі көптеген мұсылмандардың ұстанымы:
Арабтар өз жерлерін қорғайды. Олардың әскері жоқ, өйткені бүкіл әлемдегі еврейлердің байлығы мен ықпалы жоқ. Сондықтан арабтардың партизандық әрекеттері ақталды.
Жалпы, Палестинада қазір бай, империалистік Батыс пен кедей, бұрынғы отаршыл Шығыс арасында түбегейлі соғыс жүріп жатыр. Біз бәрібір арабтар үшін боламыз, өйткені олар әлсіз және олар біздің мұсылман діндарларымыз.
Батыс елдері басшыларының ұстанымы:
БҰҰ шешімімен Израиль мемлекеті құрылды. Бұл заңды. Террористік актілер арқылы оның күшін жоюға жол берілмеуі тиіс. Израиль, кез-келген басқа ел сияқты, өз аумағын және өз азаматтарын қорғауға құқылы. Алайда, Араб бейбіт тұрғындары арасында жазықсыз құрбан болғандарға жол берілмеуі керек.
Менің ұстанымым:
Осы екі халық арасындағы қақтығыстың тарихы қандай болса да, бейбіт азаматтарды өлтіру мен зорлық-зомбылыққа жол берілмейді, сондықтан 7 қазандағы лаңкестік әрекетке кінәлі арабтарды халықаралық трибунал ұстап алып, жазалауы керек. Сонымен бірге, Израиль армиясының Газа секторындағы азаматтық нысандарды бомбалау жағдайларын тергеу және анықтау қажет. Егер әскерилер нысандарда бейбіт тұрғындардың бар екендігі туралы білетіні және бәрібір бомбаланғаны дәлелденсе, онда олар халықаралық трибуналдың алдына шығуы керек.
Жалпы алғанда, еврейлер мен арабтар ортақ шешімге келіп, екі мемлекет құру туралы БҰҰ-ның 1947 жылғы қарарымен келісуі керек: Израиль және Палестина (сол қарарда көрсетілген шекараларда).
Бұл шешімге қарсы тұратын екі тараптың кез келгенін Біріккен Ұлттар Ұйымының күштері тыныштандыруы керек. АҚШ немесе САКҰ армиясы да, Ресей немесе қытай армиялары да емес, БҰҰ-ның біріккен армиясы.
Мұндай армияның болуы және әлемнің ыстық нүктелерінде батыл әрекет етуі үшін БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі шешім қабылдауда бірауыздан бас тартатын уақыт келді. Мұндай принципті мәселелер бойынша бірауыздылық ешқашан болмайды. БҰҰ-ның көпшілігі, демек, бүкіл адамзат, Біріккен армияға әлемнің кез келген жерінде адамдардың өмірін тәртіпке келтіруге және қорғауға өкілеттік беруі керек.
COMMENTS