Кеше кешкілікте шаттаған жағалауда серуендеп жүріп қытайша, түрікше, французша, арабша сөйлеген сөзерді естіп қалдым. 

Мені бұл өте шаттандырды.

Біздің еліміздегі шетелдіктердің көбі біздің ашықтығымыз бен шырайлылығымыз туралы айтады. Яғни, бізде қауіпсіз, қызықты, ақыр аяғында, қолайлы екен. 

Ал олардың осында болулары біздің мемлекетімізге де тиімді, өйткені тек қана ашық қоғамда оңалыс дамиды, техникадағы, ғылымдағы, мәдениеттегі, саясаттағы ең  жақсысы елден елге көшіп, …

        Астана әкімінің қала ішінде полиция қарауылымен жүретінін түсінбеймін. Неге әкім үшін жолдар жабылып, қозғалыс шектелу керек?

       Әкімнің шұғыл шаруасы жетеді, барлық жерге үлгеру қажет дейтіндер бар.

       Бірақ жеке компаниялар мен мемлекеттік ұйымдардың қызметкерлері де дәл осы көшелермен күнде маңыздылығы кем емес шаруаларын тындыруға асықпай ма? Олар қалай үлгеріп жүр сонда?…

Белгілі бір ауылда бір әйел өзінің үлкен ұлымен бірге тұрды. Ұлы ішімдікті көп ішті, сондықтан өзіне жұмыс таба алмады және отбасын құра алмады. Онда барлығы жөнімен болмады.

Бір күні бұл әйел өз ұлын ауылдағы ең құрметті данышпан ақсақалдың алдына алып келді және одан өзінің баласын жөнге салуын сұрады. Онда баласының ішімдікті қоюына ақсақалдың сөзі әсер етеді деген үміт болды.

Ақсақал …

Өзен жағалауында маған қарсы жанұя келе жатыр: әкесі, шешесі, екі баласы. Қатты сөйлеп бірдеңені талқылап келе жатыр, сонымен қатар шекілдеуікті шағып, оның қабығын жерге тастап келеді.  

Отбасының отағасына жақындадым, оның жасы менімен шамалас болар, бәлкім, сәл кішірек болатын шығар, балалардың көзінше ескерту жасамайыншы деп, бір секундқа шетке шығуын өтіндім.

– Кешіріңіз, қоқысты жерге тастамауға болады ғой, – деп ер …

Кейбір сөздермен оғаш метаморфозалар болып жатыр.

Міне, мысалы, «негр» деген зымырсыз ғылыми сөз. Өмір бойы ол негр тектес нәсілді деген мағынаны білдірді. Бұл қорлау да емес және қошемет те емес. Жай ғана фактіні анықтау. Бірақ жоқ, бұл сөзде жасырын кемсітушілік бар деп біреуге көрінді, сондықтан барлық әлемде негр тектес нәсілдің өкілдерін негр деп атауға құқығы жоқ. «Афроамерикандық» деп айту керек. …

Адамдар арнайы термин тауып шығарған екен: КМЕ (кері мәдени есеңгіреу). Бұл сен Отаныңа қайтып оралған жағдайда көңіліңде әдеттенбегіндектен, дұрыс айтқанда «дағдыдан айырылып қалғандықтан»,  ұнамсыз кірбің пайда болғандағы сезім.

Жуырда мен осындай КМЕ-ді біздің астаналық әуежайға Стамбулдан қайтып келгенімде, жаппай барлық азаматтарды жүктерін скан-аппараттар арқылы өткізуге мәжбүрлегенде, болып қалдым. Нәзік әйелдердің өздеріне шабадандарын лентаға лақтыруға тура келді.   

Осының алдында ғана мен …

Миланда болғанымда Италиядағы орыс ұлтты эмигрант әйелмен әңгімелесіп қалдым.       

Оның есімі Ирина. 10 жыл бұрын Мәскеуден көшіп келіпті. Итальяндықпен тұрмыс құрыпты, бірақ одан соң ажырасып кеткен екен. Ұлымен бірге тұрып жатыр. Бұрыңғы күйеуімен тамаша достық қарым-қатынаста. 

– Ирина, еуропалық өмір туралы өзіңнің алғашқы пікірің туралы айтып берші. 

– Білесің бе, алғашқы жылды мен масайрау деп атаушы едем. …

     Бір қызық егжей-тегжейді байқап қалдым: Италияда, мейрамхананың немесе дәмханасының үстел басына отырып, біз, әдеттегідей, өзіміздің телефонымыздан бас көтермей, бір-бірімізбен емес, виртуалдық достарымызбен тілдесе бастаймыз. Біз қазір Интернет пен смартфондарға тым әуестенген тірі өліктер сияқтымыз. Кездейсоқ жан-жағыма қарап қалсам, біздерден, қазақтардан және кейбір кәрістерден, басқа ешкім үстел басында смартфонды шұқылап отырмағанын кенте байқадым. Бәрі тамақтанып, бір-бірімен әңгімелесіп, тілдесіп отыр. …

Менің қарулас достарымның кейбіреуі Кеңес армиясының Күнін шетқақпайлауға шақырады.

Не айтуға болады?

Меніңше, бұл дұрыс емес.

Иә, бұл ғайып болған армияның мейрамы. Иә, бұндай мемлекет қазір жоқ та. Мұнда не тұр? Біз онда өмір сүрдік қой! Біз ең жақсы екі жылымызды өзіміз тұрған және сенген еліміздің армиясына бердік.  

Сіздердің ойларыңыз қандай екендігін білмеймін, ал өзім ештеңеден ұялмаймын. Мен борышымды адал …

– Иә, не істейміз енді? Олар саған қанша қарыз?

– Саған сияқты, үш ай үшін.

– Біз күні-түні оларға құлдық еттік, сол жын соққан бағдарламаны жаздық, асықтық! Ал олар бізді балақайларды сияқты алдап кетті! Доңыздар емес деп айтуға болады ма, а?

– Олар министрлік ауыр жағдайға тап қылды деп айтты ғой. Бюджеттен қаражат бөлмепті.

– Сонда не? Біз не істеуіміз …